Το FoodLife στο σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου

Φωτογραφίες: Της Κατερίνας Φραγκάκη

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1863 στην πόλη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου από γονείς ελληνικής καταγωγής και αναφέρεται συχνά ως ο «Αλεξανδρινός». Οι γονείς του είχαν εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη το 1850. Ήταν το ένατο παιδί του Πέτρου – Ιωάννη Καβάφη (1814-1870), μεγαλέμπορου βαμβακιού και της Χαρίκλειας Φωτιάδη, που ανήκε σε παλιά φαναριώτικη οικογένεια  μεγαλεμπόρων και κοινοτικών επιτρόπων της Κωνσταντινούπολης. Και τα δυο αυτά στοιχεία, η εμπορική ιδιότητα του πατέρα και η αρχοντιά της μητέρας συντέλεσαν σημαντικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ποιητή.

Ο πατέρας του πέθανε, όταν ο Καβάφης ήταν σε ηλικία επτά ετών και ο θάνατός του ήταν μια σημαντική καμπή στη ζωή του. Η οικογένειά του άρχισε να πουλά περιουσία και στη συνέχεια ταξίδεψε με τη μητέρα του στο Λίβερπουλ της Βρετανίας. Ο Καβάφης επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια το 1879 σε ηλικία 16 ετών και απαρνήθηκε την αγγλική του υπηκοότητα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις ζημιές που προκάλεσε η αγγλική κατοχή στην Αλεξάνδρεια. Το ταξίδι του ξεκίνησε γράφοντας ποιήματα σε διάφορες γλώσσες όπως αγγλικά, ιταλικά και γαλλικά. 

Ο Καβάφης άρχισε να γράφει ποίηση σε ηλικία δεκαεννέα ετών και εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή σε ηλικία σαράντα ενός ετών. Παρά την αγάπη του για την ποίηση, έζησε τη ζωή του ως υπάλληλος στο υπουργείο Δημοσίων Έργων, το οποίο διοικούσε στην Αίγυπτο η Αγγλία για τριάντα χρόνια μέχρι το 1926, όταν η Αίγυπτος δεν ήταν πλέον βρετανικό προτεκτοράτο.

Αν και είχε τεράστια αφοσίωση στην ποίηση, δεν τον ένοιαζε η φήμη του όσο ζούσε. Αντίθετα, αρκέστηκε να δημοσιεύει σε εφημερίδες ή να τυπώνει τα ποιήματά του με δικά του έξοδα.  Ο συγγραφέας και ποιητής Φόρστερ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη φήμη του Καβάφη σε όλο τον κόσμο.

Η ποιητική γλώσσα του Καβάφη προσέγγισε την αφήγηση γεγονότων και αφαίρεσε το όριο μεταξύ φανταστικών θεμάτων και ιστορικού υποκειμένου. Ο Καβάφης μετέφερε στο ποίημά του τη γόνιμη ελληνιστική κληρονομιά και αυτό τον ξεχώρισε από τους σύγχρονους Έλληνες ποιητές, που ήταν αποξενωμένοι από τη λογοτεχνική τους ρητορική και τις παραδοσιακές ποιητικές συνθέσεις. Στα χρόνια που ο Καβάφης πέρασε στο Λίβερπουλ, κατέκτησε την αγγλική γλώσσα και διάβασε τη λογοτεχνία του Σαίξπηρ και την αγγλική λογοτεχνία. Κάποιοι είπαν για αυτόν ότι ομιλούσε την ελληνική γλώσσα με αγγλική προφορά. 

Τα ποιήματά του 

Ο Καβάφης διακρίθηκε επίσης γράφοντας ιστορικά ποιήματα, όπως ποιήματα για τη ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή, εμπνευσμένα από τους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Ο Καβάφης έγραψε το ποίημα Ιθάκη το 1911 και εμπνεύστηκε από την επιστροφή του ομηρικού Οδυσσέα στο σπίτι και το νησί καταγωγής του.

Από τα σημαντικότερα ποιήματα του είναι ακόμη τα εξής: «Εν Σπάρτη», «Τρώες», «Η δόξα των Πτολεμαίων», «Στα 200 π.Χ.», «Η δυσαρέσκεια των Σελευκιδών», «Αλεξάνδρεια», «Aπολείπειν ο θεός Αντώνιον», «Ιερεύς του Σεραπίου».

 Είναι ενδιαφέρον ότι ο Καβάφης ενδιαφέρθηκε για τρία βασικά θέματα, την αγάπη, την τέχνη και την πολιτική, που επικαλύπτονται, καθώς πραγματεύεται μια σειρά από υπαρξιακές εμπειρίες που βιώνουν γνωστές ιστορικές προσωπικότητες των κλασικών ελληνικών χρόνων, ξεφεύγοντας από την προσωπική εμπειρία , η οποία είναι συχνά παρούσα στο χείλος των πολιτικών γεγονότων.

Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ερωτικά ή αισθησιακά. 

• Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο. Αρκετά άλλα προέρχονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (π.χ. Τρώες). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Καβάφης δεν εμπνέεται καθόλου από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του 1821, αλλά ούτε από την αρχαιότητα. Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωες του είναι “ηττημένοι”.
• Τα αισθησιακά ή ερωτικά ποιήματα, που είναι τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ομοφυλοφιλία και θέματα όπως η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός.
• Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους «διδακτικά». Ο Ε. Πανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με “συμβουλές προς ομοτέχνους”, δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα των Τειχών, την έννοια του χρέους (Θερμοπύλες), της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), της μοίρας (Καισαρίων) κ.ά

Αιγύπτιοι συγγραφείς που τον αγάπησαν 

Πολλοί Αιγύπτιοι συγγραφείς και ποιητές εξέφρασαν την αγάπη τους για τον Καβάφη με διαφορετικούς τρόπους, για παράδειγμα, ο  ποιητής Rifaat Salam, μετέφρασε τα ποιήματά του στα αραβικά και τα συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε από τη «Γενική Αρχή» για τα πολιτιστικά ανάκτορα». Παρουσίασε τα ποιητικά κείμενα με ειδική εισαγωγή, στην οποία μίλησε για την προσωπική βιογραφία του Καβάφη και πρόσθεσε σε αυτήν μια γρήγορη αναλυτική ανάγνωση κάποιων ποιημάτων. Αν δεν ήταν οι Αλεξανδρινοί συγγραφείς και ποιητές που ενδιαφέρθηκαν να γράψουν για εκείνον ειδικά μετά τον θάνατό του, ίσως δεν θα ξέραμε τίποτα για αυτόν.

Το σπίτι του Καβάφη

Το σπίτι του Καβάφη μετατράπηκε σε μουσείο αφού το αγόρασε το Ελληνικό Προξενείο στην Αλεξάνδρεια και το μετέτρεψε σε μουσείο το 1991. Η Οικία – Μουσείο Καβάφη, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Αλεξανδρινός ποιητής (1863 – 1933), βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια στον αριθ. 4 της οδού Κ. Καβάφη, όπως μετονομάστηκε πρόσφατα προς τιμήν του ποιητή η πρώην οδός Sharm el-Sheikh.

Απέναντι από το σπίτι του Καβάφη ήταν το ελληνικό νοσοκομείο και στην άλλη γωνία το Ελληνοορθόδοξο Πατριαρχείο του Αγίου Σάββα, αλλά και συγκεντρωμένοι οι οίκοι ανοχής της πόλης. Ο Καβάφης συνήθιζε να λέει: «Πού θα μπορούσα να ζήσω καλύτερα; Κάτω από μένα ο οίκος ανοχής θεραπεύει τις ανάγκες της σάρκας. Κι εκεί είναι η εκκλησία όπου συγχωρούνται οι αμαρτίες. Και παρακάτω το νοσοκομείο, όπου πεθαίνουμε». Από τις πέντε μέχρι τις οκτώ τα βράδια, ο Καβάφης δεχόταν στο κόκκινο σαλόνι του σπιτιού τους φίλους του κι ανάμεσά τους πολλούς επισκέπτες από την Ελλάδα. Στο σπίτι του Καβάφη υπήρχαν αντικείμενα που ανήκαν στην οικογένεια του ποιητή: παλιά ξυλόγλυπτα, βελούδινες πολυθρόνες, τραπεζάκια με ψηφιδωτό φίλντισι, μεταξωτά μαξιλάρια και πορσελάνινες λάμπες πάνω σε μαρμάρινα τραπέζια. Παντού στους τοίχους υπήρχαν οικογενειακά πορτρέτα.

Στο Μουσείο Καβάφη σήμερα διατηρείται σπάνιο βιβλιογραφικό υλικό, αλλά και μεταφράσεις της ποίησης του Καβάφη σε 20 γλώσσες, χειρόγραφα, βιβλία του και περισσότερα από 3.000 άρθρα και εργασίες που έχουν γραφτεί για την ποίησή του.

Διαβάστε επίσης: 

Ακολουθήστε το foodlife.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις